Over de Gelderse Smalspoor Stichting
De oprichting
De eerste locomotief van de GSS, een Diema DL 8 wordt opgeladen na een evenement
De GSS is officieel opgericht in 1984, door John van Rooij, Henk Lamers en Frans Stapel, hoewel John van Rooij al jaren daarvoor actief was in het verzamelen en instandhouden van industrieel smalspoor. De stichting zelf heeft dan ook als doelstelling het instandhouden van de historie en de kennis van het smalspoor, waarbij de nadruk gelegd wordt op smalspoor, gerelateerd aan de grofkeramiekindustrie. De GSS houdt de collectie in stand en laat deze zien aan het publiek tijdens rijdagen en tracht deze uit te breiden. De eerste loc van de GSS was een Diema van het type DL 8. Deze loc komt uit een veenderij uit Appelscha en heeft zes jaar bij een tuinder onder water gestaan. Vervolgens werd met behulp van zwavel van luciferkopjes de motor weer aan de praat gekregen. In 1991 begon de samenwerking met speeltuin "De Blije Dries" te Wijchen. Hier konden de bezoekers van de speeltuin op de woensdagmiddag en de zondag een ritje maken met de smalspoortrein. De lijn omschreef een rondje van 800 meter en was mooi aangelegd in een grindbed. Het depot was bescheiden. In 1996 werd de samenwerking tussen "De Blije Dries" en de GSS beëindigd.
De collectie omvatte destijds zo'n 15 smalspoorlocomotieven.
Tijdelijke opslag o.a. bij station Nijmegen
Na het vertrek bij "De Blije Dries" heeft het merendeel van de collectie van de GSS enige tijd op oude NS rongenwagens op emplacement van Nijmegen gestaan. Een deel helaas ook 'open en bloot' in de buitenlucht.
Een deel van de collectie van de GSS op een NS rongenwagen
De locatie in de Ooijpolder te Erlecom
Een Diema DS 20 met rijtuigen tijdens een open dag in de Ooijpolder
Gelukkig werd na 14 maanden een nieuwe locatie gevonden in de Ooijpolder nabij het plaatsje Ooij op het terrein van steenfabriek Wienerberger Erlecom. Op dit terrein, waar vroeger ook smalspoor gereden heeft, werd in een paar jaar tijd een omvangrijk depot aangelegd met een spoorbreedte van 700mm; een perron met twee aanliggende sporen, een onderhoudsloods met twee sporen en veel opstelsporen. Tevens waren er een paar stukken spoor voor materieel met een spoorbreedte van 600mm. Helaas stond het overgrote gedeelte van de collectie nog steeds in de buitenlucht. Toch werd er veel werk verricht aan het reviseren en dienstvaardig maken (en houden) van het materieel. Tevens werd de collectie ook steeds groter. Ook werd er een mooie lijn gerealiseerd die een maximale lengte van 2 kilometer kende.
De Deutz OMD 117f met kiepbakken in de Ooijpolder
Er werden vele open dagen op deze locatie gehouden, waar het publiek een goede indruk kreeg van het industrieel veldspoor van het verleden en natuurlijk ook in de overdekte rijtuigen een rit over de lijn konden meemaken. De lijn moest helaas voor een groot deel opgebroken worden toen er in 2003 naast de steenfabriek een zand- en grindwinningsgebied ontstond (van het bedrijf K3). Door deze zandwinning was de GSS helaas weer genoodzaakt om voor eind 2006 van locatie te veranderen.
De huidige locatie bij Steenbakkerij Randwijk
Toen dit bekend was, werd er uiteraard naar een nieuwe locatie gezocht. Een mooie locatie zou bij een steenfabriek zijn, met de mogelijkheid om een groot gedeelte van de locomotieven overdekt te kunnen stallen. De locatie die uiteindelijk gevonden werd voldeed zeker aan deze verwachtingen. De Steenbakkerij Randwijk is een rijksmonument waar stenen nog op de "ouderwetse" manier gebakken kunnen worden met een kolengestookte ringoven. Een zeer authentieke locatie dus! En geheel aansluitend bij de oriëntatie van de GSS in de grofkeramiek industrie. Bezoekers op de rijdagen kunnen dan ook een rondleiding krijgen over de steenfabriek zelf.
Er is voldoende ruimte voor de locomotieven in de zogenaamde haaghutten. Deze haaghutten werden gebruikt om de rauwe (net gevormde) stenen te drogen, voor dat ze in de oven gebakken werden. Eén haaghut is nu ingericht als binnenmuseum en ontvangstruimte. Daarnaast staat een tweede haaghut die is ingericht als locomotief- en rijtuigloods.
De Diema DL 8 tijdens werkzaamheden in de begintijd op de huidige locatie bij Steenbakkerij Randwijk
Op deze locatie is tot in de jaren negentig gebruik gemaakt van smalspoor. Er is zelfs een periode een lok van de collectie van de GSS uitgeleend aan deze steenfabriek. Het 700mm spoor waar de klei vanuit kiepbakken in de sorteer- en vorminstallatie gekiept werd lag er zelfs nog! Het hoefde alleen nog maar uitgegraven te worden. Verder is er de afgelopen jaren natuurlijk ook "nieuw" spoor gelegd, waar al een aantal jaar met publiek tijdens rijdagen over gereden is. Aan plannen voor extra depots, een langere hoofdlijn (700mm) en een 600mm lijn wordt ook gewerkt.
